Wynagrodzenie ryczałtowe a faktyczna wartość robót budowlanych

Jakiś czas temu pisałam o tym, jak podwyższyć zastrzeżone w umowie wynagrodzenie ryczałtowe (Zobacz tutaj>>). Dzisiaj chciałam poświęcić temu tematowi jeszcze kilka słów.

Nie wszyscy bowiem rozumieją, jaka jest prawdziwa istota tego wynagrodzenia. Zwykle myśli się, że ryzyko ryczałtu obciąża jedynie wykonawcę.

A przecież jest to również ryzyko inwestora, w szczególności w trybie „zaprojektuj i wybuduj”.

Ryzyka wynagrodzenia ryczałtowego

Ryczałtowy charakter wynagrodzenia oznacza, że (co do zasady) nie podlega ono ani podwyższeniu ani obniżeniu. I to niezależnie od faktycznych kosztów wykonania robót budowlanych. Takie wynagrodzenie ma zatem charakter sztywny, o czym teoretycznie wszyscy wiedzą.

***

Uwaga, ten artykuł możesz także posłuchać, zamiast czytać:

***

Poniżej może trochę długawy, ale bardzo ważny fragment z dość jednolitego orzecznictwa sądowego dotyczącego tej materii:

„W wypadku określenia w umowie wynagrodzenia ryczałtowego przyjmującemu zamówienie nie przysługuje prawo do żądania podwyższenia wynagrodzenia bez względu na to, czy w czasie zawarcia umowy istniała możliwość przewidzenia rozmiaru lub kosztów prac.

Ryzyko powstania ewentualnej straty związanej z nieprzewidzianym wzrostem rozmiaru prac (a zatem nieuwzględnieniem określonych czynności czy też materiałów) lub koszów prac (w tym wzrostem cen i innych elementów kosztowych wpływających na wysokość wynagrodzenia) obciąża, przy tym sposobie określenia wynagrodzenia, przyjmującego zamówienie.

Należy przyjąć, że jest ono dopuszczalne z perspektywy zasady swobody umów (art. 353¹ k.c.), zwłaszcza, że ryzyko przyjmującego zamówienie równoważy sytuacja prawna zamawiającego, który nie może żądać obniżenia umówionego wynagrodzenia ryczałtowego, nawet w wypadku, gdyby przyjmujący zamówienie osiągnął wyższe od oczekiwanych korzyści, na przykład wskutek poniesienia niższych od zakładanych kosztów rzeczywistych.”

Tak proszę Państwa, ryzyko obciąża również inwestora proponującego wynagrodzenie ryczałtowe. Wykonawca może bowiem nie tylko wykonać roboty budowlane w cenie rynkowej. Może również zarobić na nich ogromną marżę, a inwestorowi nic do tego, że tak powiem.

Zaprojektuj i wybuduj

Inwestycje realizowane w trybie „zaprojektuj i wybuduj” charakteryzuje to, że w ofercie wykonawca przedstawia wysokość wynagrodzenia, którego zapłaty oczekuje za wykonanie całości zadania. To jest za „zaprojektowanie i wykonanie” przedmiotu umowy.

Jednak z uwagi na fakt, że projekt inwestycji dopiero ma powstać, na początku nie jest możliwe szczegółowe określenie etapów i wynagrodzenia za ich wykonanie. W szczególności nie jest to możliwe  w momencie składania oferty czy zawierania umowy. Nie wiadomo bowiem, jak obiekt budowlany będzie ostatecznie wyglądał. Projekt ma być wykonany przecież dopiero w ramach tego zamówienia. A zatem nie znając projektu, nie wiadomo również, jaki będzie ostateczny koszt jego wykonania.

W takiej sytuacji kwestia wyceny poszczególnych etapów robót jest zatem wyłączną decyzją wykonawcy i nie musi opierać się o żaden kosztorys. Wycena jest zwykle kalkulowana i przedstawiana w ofercie z uwzględnieniem wszystkich ryzyk związanych z ryczałtowym charakterem wynagrodzenia.

Kosztorys a wynagrodzenie ryczałtowe

Jak wskazuje się w orzecznictwie sądowym, w przypadku wynagrodzenia ryczałtowego kosztorys wykonania prac nie jest podstawą ustalenia wartości robót. Jego charakter może mieć wymiar jedynie pomocniczy.

Zasadą jest, że w przypadku wynagrodzenia ryczałtowego i realizacji w trybie „zaprojektuj i wybuduj” nie sporządza się kosztorysu prac. W szczególności nie wymaga go dla tego trybu rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18.05.2004 r.

Pojęcie dokumentacji projektowej obejmującej specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót oraz kosztorys, w świetle obowiązujących przepisów prawa, mają zastosowanie wyłącznie przy udzielaniu zamówienia publicznego w klasycznej formule „wybuduj”, tj. jeżeli przedmiotem zamówienia jest wykonanie robót budowlanych w rozumieniu przepisów prawa budowlanego.

Jednocześnie należy zauważyć, że stosownie do treści art. 34 § 1 ust. 1 prawa zamówień publicznych wartość zamówienia na roboty budowlane zamawiający ustala na podstawie:

– kosztorysu inwestorskiego sporządzanego na podstawie dokumentacji projektowej oraz specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót albo na podstawie planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym, jeżeli przedmiotem zamówienia jest wykonanie robót budowlanych w rozumieniu ustawy prawo budowlane,

– planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym, jeżeli przedmiotem zamówienia jest zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych w rozumieniu ustawy prawo budowlane.

Co za tym idzie, realizacja inwestycji w trybie „zaprojektuj i wybuduj” nie opiera się o kosztorysową wycenę prac – kosztorysu nie sporządza ani zamawiający ani wykonawca. W konsekwencji cena wskazana w ofercie obejmująca planowaną wartość prac nie podlega weryfikacji.

Co z tego wynika?

Wynikają z tego naprawdę ciekawe rzeczy. Mianowicie, w przypadku wynagrodzenia ryczałtowego obie strony umowy ponoszą ryzyko z tym związane.

Zamawiający ponosi ryzyko zapłaty ceny wyższej niż faktyczna wartość robót budowlanych. Wykonawca zaś ponosi ryzyko wykonania tych robót za cenę wskazaną w umowie niezależnie od faktycznie poniesionych kosztów ich wykonania.

Przydatne orzeczenia

Poniżej jeszcze kilka ciekawych orzeczeń Sądu Najwyższego:

• Zgodnie z dość starym, ale wciąż aktualnym wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 1998 r. „ryczałt polega na umówieniu z góry wysokości wynagrodzenia w kwocie absolutnej, przy wyraźnej lub dorozumianej zgodzie stron na to, że wykonawca nie będzie domagać się wynagrodzenia wyższego. Zamawiający zaś nie może domagać się obniżenia tego wynagrodzenia nawet w sytuacji, gdyby wykonawca poniósł niższe koszty wykonania zamówienia niż wynikałoby ze złożonej oferty.”
• W wyroku z 11 stycznia 2017 r., sygn. akt: IV CSK 109/16, Sąd Najwyższy natomiast zwrócił uwagę, że: „Wynagrodzenie ryczałtowe stosowane jest bardzo szeroko na rynku usług budowlanych, także w ramach umów o znacznym rozmiarze i stopniu skomplikowania. Istotą tego wynagrodzenia jest uzgodnienie przez strony oznaczonej kwoty należnej przyjmującemu zamówienie jako ekwiwalent za wykonanie dzieła bez względu na rozmiar świadczonych prac i wartość poniesionych kosztów. Wartość należnego wynagrodzenia nie jest uzależniona od czynników określających przewidywany lub zrealizowany rozmiar prac (np. zestawień robót do wykonania, jednostek obmiarowych), ilości zużytego materiału ani od przyjętych cen jednostkowych lub stawek robocizny. Dalszym elementem charakterystycznym jest brak jurydycznego powiązania między uzgodnioną kwotą wynagrodzenia a możliwością przewidywania przez strony w chwili zawarcia umowy rozmiaru prac lub wartości kosztów koniecznych do wykonania dzieła.”
• W wyroku z 25 marca 2015 r., sygn. akt: II CSK 389/14, Sąd Najwyższy uznał także, że w umowie o roboty budowlane strony mogą również: „zastrzec możliwość jego modyfikacji, w zależności od zaistnienia konieczności wykonania robót dodatkowych lub zmniejszenia zakresu robót podstawowych. Prawnymi konsekwencjami ukształtowania wynagrodzenia ryczałtowego bez takiej klauzuli jest zarówno niedopuszczalność podwyższenia go, jak też obniżenia, nawet gdyby dochód osiągnięty przez wykonawcę był wyższy od założonego w kalkulacji będącej podstawą określenia wysokości ryczałtu.”
• W wyroku z dnia 30 listopada 2020 r., KIO 2961/20 Krajowa Izba Odwoławcza uznała, że „W przypadku, gdy wynagrodzenie ma charakter ryczałtowy, wykonawca ustala cenę oferty na podstawie dokumentacji projektowej (przede wszystkim projektu budowlanego oraz projektu wykonawczego) oraz specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych. Uwzględnienie przedmiaru robót w dokumentacji, służącej do opisu przedmiotu zamówienia na roboty budowlane, za które wykonawcy będzie przysługiwało wynagrodzenie ryczałtowe, ma wyłącznie charakter pomocniczy.”
• W wyroku z dnia 6 marca 2001 r., sygn. akt I ACa 1147/00 Sąd Apelacyjny w Poznaniu uznał: „Jeżeli za wykonane dzieło strony ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe, dołączenie przez wykonawcę do umowy kosztorysu nie ma znaczenia, a dokument ów uznać należy jedynie za uzasadniający merytorycznie oferowaną przez przyjmującego zamówienie (wykonawcę) kwotę wynagrodzenia ryczałtowego”.

Podsumowując, jeśli godzisz się lub sam proponujesz wynagrodzenie ryczałtowe, w szczególności w realizacji typu „zaprojektuj i wybuduj”, dokładnie to przemyśl. Jest rok 2022 r., inflacja szaleje.

A zatem jeśli jesteś wykonawcą, to możesz nie tyle stracić na realizacji, co nawet dołożyć do interesu. Jeśli jesteś inwestorem ciśnij na szybkie podpisanie umowy, zanim oferta stanie się nieaktualna…

Uff, na dzisiaj wystarczy o ryczałcie. Idę na spacer ?

Ewa Miszczyk-Wróbel
radca prawny

***

Monitoring na placu budowy

Z placu budowy od dłuższego czasu giną narzędzia i materiały. Monitoring na budowie pomoże, myślisz. I robisz co możesz – instalujesz kamery, oznaczasz je, informujesz pracowników i spełniasz tzw. obowiązek informacyjny z RODO. Ale wciąż nie wiesz, kto okrada twoją spółkę budowlaną.

Zainstalowanie ukrytego monitoringu wizyjnego mogłoby pomóc znaleźć sprawcę, prawda? Ale jakie to będzie miało konsekwencje? … [Czytaj dalej… ]

***

Przeczytaj także:

Likwidacja budowlanej spółki z o.o.

PPK w spółce budowlanej

Posłuchaj mojego podcastu tutaj>>

Mojego podcastu możesz również słuchać na YouTube: